หลักปฏิบัติต่อทิศทั้ง ๖

“ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ! ในอริยวินัย มีการนอบน้อม

ทิศทั้งหกอย่างไรพระเจ้าข้า ! พระองค์จงทรงแสดงธรรม

ที่เป็นการนอบน้อมทิศทั้งหกในอริยวินัยเถิด”.

คหบดีบุตร !

พึงทราบว่า ทิศทั้งหกเหล่านี้ มีอยู่ คือ :-

พึงทราบว่า มารดาบิดา เป็นปุรัตถิมทิศ (ทิศเบื้องหน้า ),

พึงทราบว่า อาจารย์ เป็นทักขิณทิศ (ทิศเบื้องขวา),

พึงทราบว่า บุตรภรรยา เป็นปัจฉิมทิศ (ทิศบื้องหลัง),

พึงทราบว่า มิตรสหาย เป็นอุตตรทิศ (ทิศเบื้องซ้าย),

พึงทราบว่า ทาสกรรมกร เป็น เหฏฐิมทิศ (ทิศเบื้องตํ่า),

พึงทราบว่า สมณพราหมณ์ เป็นอุปริมทิศ (ทิศเบื้องบน).

หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องหน้า

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องหน้า คือ มารดาบิดา

อันบุตรพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ท่านเลี้ยงเราแล้ว เราจักเลี้ยงท่าน

(๒) เราจักทำกิจของท่าน

(๓) เราจักดำรงวงศ์สกุล

(๔) เราจักปฏิบัติตนเป็นทายาท

(๕) เมื่อท่านทำกาละล่วงลับไปแล้ว เราจักกระทำทักษิณาอุทิศท่าน

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องหน้า คือ มารดาบิดา

อันบุตรปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ เหล่านี้แล้ว

ย่อมอนุเคราะห์บุตรโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ห้ามเสียจากบาป

(๒) ให้ตั้งอยู่ในความดี

(๓) ให้ศึกษาศิลปะ

(๔) ให้มีคู่ครองที่สมควร

(๕) มอบมรดกให้ตามเวลา

เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องหน้านั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้น

ปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น.

หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องขวา

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องขวา คือ อาจารย์

อันศิษย์พึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ด้วยการลุกขึ้นยืนรับ

(๒) ด้วยการเข้าไปยืนคอยรับใช้

(๓) ด้วยการเชื่อฟังอย่างยิ่ง

(๔) ด้วยการปรนนิบัติ

(๕) ด้วยการศึกษาศิลปวิทยาโดยเคารพ

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องขวา คือ อาจารย์

อันศิษย์ปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ เหล่านี้แล้ว

ย่อมอนุเคราะห์ศิษย์โดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) แนะนำดี

(๒) ให้ศึกษาดี

(๓) บอกศิลปวิทยาสิ้นเชิง

(๔) ทำให้เป็นที่รู้จักในมิตรสหาย

(๕) ทำการคุ้มครองให้ในทิศทั้งปวง

เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องขวานั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้น

ปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น.

หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องหลัง

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องหลัง คือ ภรรยา

อันสามีพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ด้วยการยกย่อง

(๒) ด้วยการไม่ดูหมิ่น

(๓) ด้วยการไม่ประพฤตินอกใจ

(๔) ด้วยการมอบความเป็นใหญ่ในหน้าที่ให้

(๕) ด้วยการให้เครื่องประดับ

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องหลัง คือ ภรรยา

อันสามีปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ เหล่านี้แล้ว

ย่อมอนุเคราะห์สามีโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) จัดแจงการงานดี

(๒) สงเคราะห์คนข้างเคียงดี

(๓) ไม่ประพฤตินอกใจ

(๔) ตามรักษาทรัพย์ที่มีอยู่

(๕) ขยันขันแข็งในการงานทั้งปวง

เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องหลังนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้น

ปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น.

หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องซ้าย

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องซ้าย คือ มิตรสหาย

อันกุลบุตรพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ด้วยการให้ปัน

(๒) ด้วยการพูดจาไพเราะ

(๓) ด้วยการประพฤติประโยชน์

(๔) ด้วยการวางตนเสมอกัน

(๕) ดว้ ยการไม่กล่าวคำอันเป็นเครื่องให้แตกกัน

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องซ้าย คือ มิตรสหาย

อันกุลบุตรปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ เหล่านี้แล้ว

ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) รักษามิตรผู้ประมาทแล้ว

(๒) รักษาทรัพย์ของมิตรผู้ประมาทแล้ว

(๓) เป็นที่พึ่งแก่มิตรเมื่อมีภัย

(๔) ไม่ทอดทิ้งในยามมีอันตราย

(๕) นับถือสมาชิกในวงศ์ของมิตร

เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องซ้ายนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้น

ปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น.

หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องต่ำ

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องต่ำ คือ ทาสกรรมกร

อันนายพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ด้วยให้ทำการงานตามกำลัง

(๒) ด้วยการให้อาหารและรางวัล

(๓) ด้วยการรักษาพยาบาลยามเจ็บไข้

(๔) ด้วยการแบ่งของมีรสประหลาดให้

(๕) ด้วยการปล่อยให้อิสระตามสมัย

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องต่ำ คือ ทาสกรรมกร

อันนายปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ เหล่านี้แล้ว

ย่อมอนุเคราะห์นายโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) เป็นผู้ลุกขึ้นทำงานก่อนนาย

(๒) เลิกงานทีหลังนาย

(๓) ถือเอาแต่ของที่นายให้

(๔) กระทำการงานให้ดีที่สุด

(๕) นำเกียรติคุณของนายไปร่ำลือ

เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องต่ำนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้น

ปิดกั้นแล้ว เป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น.

หน้าที่ที่พึงปฏิบัติต่อทิศเบื้องบน

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องบน คือ สมณพราหมณ์

อันกุลบุตรพึงปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ คือ :-

(๑) ด้วยเมตตากายกรรม

(๒) ด้วยเมตตาวจีกรรม

(๓) ด้วยเมตตามโนกรรม

(๔) ด้วยการไม่ปิดประตู (คือ ยินดีต้อนรับ)

(๕) ด้วยการคอยถวายอามิสทาน

คหบดีบุตร ! ทิศเบื้องบน คือ สมณพราหมณ์

อันกุลบุตรปฏิบัติต่อโดยฐานะ ๕ ประการ เหล่านี้แล้ว

ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรโดยฐานะ ๖ ประการ คือ :-

(๑) ห้ามเสียจากบาป

(๒) ให้ตั้งอยู่ในความดี

(๓) อนุเคราะห์ด้วยใจอันงดงาม

(๔) ให้ฟังในสิ่งที่ไม่เคยฟัง

(๕) ทำสิ่งที่ได้ฟังแล้วให้แจ่มแจ้งถึงที่สุด

(๖) บอกทางสวรรค์ให้

เมื่อเป็นดังนี้ ทิศเบื้องบนนั้น เป็นอันว่ากุลบุตรนั้น

ปิดกั้นแล้วเป็นทิศเกษม ไม่มีภัยเกิดขึ้น.

ปา. ที. ๑๑/๑๙๕-๒๐๖/๑๗๔-๒๐๕.